Autor: Lirim Gashi
Zorraxhiu i Prizrenit është një mutant gjenetik të cilit i janë zhveshur kromozomet shqiptare dhe i janë zëvendësuar me ato të pushtuesve osmanë dhe serbë, të cilët dikur ia kanë dhunuar stërgjyshen e nënës nën dritën e kryqit dhe të gjysmëhënës.
Quhet “zorraxhi” sepse është aq koprac, sa nëse ia kërkon një euro, më parë të ofron vajzën, motrën, nënën dhe gjyshen pa brekë, që t’ua lëpish trekëndëshat magjikë si akullore dhe t’ua hash si burek.
Për të kursyer para, ai e nxjerr jashtëqitjen nga zorrët, dhe me të i infekton me hepatit familjen dhe doktorët.
Nuk ka krijesë më lakmitare, më koprace dhe më grykëse në univers sesa zorraxhiu prizrenas. Ai e plaçkit mërgatën si Muja nga legjenda boshnjake, Faten.
Një makiato në Shatërvan kushton 1.60 euro kur vijnë mërgimtarët – që pa u ankuar asnjëherë e mbajnë mbi kurriz këtë zhvatje, si gomarët.
Nga një krenari e rreme, ata paguajnë çdo çmim – edhe kur bythët u lëshojnë nga mllefi tym.
Në muzeun e çudirave të Ballkanit, midis mozaikëve osmanë dhe freskave serbe, jeton një kuriozitet antropologjik: zorraxhiu prizrenas – një fenomen gjenetik që historia e ka përtypur, por kurrë nuk e ka gëlltitur.
Ky mutant nuk trashëgoi krenarinë ilire, as trimërinë arbërore – por një përzierje kromozomesh të jeniçerit që i bie daulles me një dorë dhe të çetnikut që qeshet në varrim.
Ky zvarranik servil u zhvesh vetë nga çdo lidhje me trungun shqiptar dhe veshi brekët e dhiera të pushtuesve – me një fanar osman në një dorë dhe me një kryq serb në tjetrën – gjithmonë në kërkim të një “pazari të mirë me identitetin kombëtar”.
Quhet “zorraxhi” jo për ndonjë lidhje me gastroenterologjinë, por sepse ka aftësinë e rrallë të kursejë aq shumë, sa kur ia kërkon një euro, ta ofron menjëherë kunatën, baxhanakun dhe nënën e baxhanakut si kompromis.
Ky nuk është thjesht dorështërngim – është një filozofi jetese, një etikë ekzistenciale që ia kalon edhe Kantit në racionalizimin ekonomik.
Kaq ekstrem është kursimi i tij, sa nga frika e harxhimit të energjisë elektrike nuk shkon më as në tualet.
Prandaj e riciklon mutin e shtëpisë si formë të “ekologjisë familjare”, duke i kthyer bakteriet në pasuri kombëtare.
Në Shatërvan, një makiato në gusht vlen sa një diplomë masteri në Prishtinë. Por mërgimtari nuk ankohet – sepse zorraxhiu i buzëqesh: “Shërbimi është falas – vetëm nëse nuk merr frymë gjatë pijes.” Dhe kështu, gomari patriot i diasporës e mban barrën e ekonomisë vendore, ndërsa zorraxhiu e sheh veten si më të mençur ekonomikisht se Adam Smith.
Sepse zorraxhiu nuk është thjesht njeri – është doktrinë kulturore, rend shoqëror, sistem ekonomik që vepron sipas parimit: “Çka ke, mos e jep; çka s’ke, lype!”
Dhe ndoshta është mbrojtësi i fundit i ekonomisë feudale në Kosovën lopare.