Prof. Dr. Drita Halimi-Statovci
Fjalë në promovimin e librit: Trashëgimia kulturore materiale e paluajtshme e Luginës së Preshevës dhe e viseve shqiptare, në Preshevë 07.05. 2022
Jemi së bashku këtu sot për ta shënuar një sukses të këndshëm pune, jemi në takim të natyrshëm dhe shumë kuptimplotë për promovimin e librit Trashëgimia kulturore materiale e paluajtshme e Luginës së Preshevës dhe e viseve shqiptare. Ky libër realisht është tregues dhe pasqyrë e punës së Konferencës me të njëjtin emërtim, të mbajtur këtu në Preshevë në tetor të vitit 2020.
Në një rast e në një Konferencë disi të ngjahsme me Konferencat shkencore të Shoqatës për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore të Preshevës, pata theksuar se konferencat e këtilla, ndoshta fillesën e kanë nga fakte e shkrime të vogla, por që sigurisht se këto fakte e shkrime do të krijojnë histori dhe do të japin tema të mëdha! Po, taman kështu! Ndërsa sot, unë me kënaqësi konstatoj se Shoqata për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore e Preshevës, vërtetë ka bërë histori, ka dhënë dhe vazhdon të jep tema të rëndësishme e të mëdha.
Duke vlerësuar faktin se mendimet e thella jetojnë në dukuritë shoqërore dhe në trashëgiminë kulturore, kjo Shoqatë ka hulumtuar e regjistruar materiale të spektrit të gjerë, ka organizuar e mbajtur shumë Konferenca shkencore, ka realizuar botimin e materialeve të këtyre konferencave, dhe i ka ofruar studiuesëve dhe lexuesëve të interesuar një lëndë tejet të gjerë dhe studime Me tematika të larmishme, por të përzgjedhura me kujdes, që simpatikisht dhe me domethënie të thellë vijnë nga hapësira të shumënumërta etnogjeografike të arealit e të etnisë shqiptare. Duke iu referuar Sami Frashërit, që na mësoi se «gjysma e punës është e mbaruar kur ajo fillon me dëshirë», e kam patjetër të potencoj me këtë rast entuziazmin e dashamirësve të trashëgimisë kulturore, largëpamësinë e themelimit të Shoqatës këtu në Preshevë, zemërgjërësinë e donatorëve, Gatishmërinë e studiuesëve të marrin pjesë në këto konferenca, punën e pandalshme dhe të palodhëshme, vizionare të pjesëtarëve të Shoqatës, nën udhëheqjen e kryetarit të saj – studiuesit pasionant dhe shumë të përkushtuar z. Xhemaledin Salihu, dhe të konstatoj se vetëm kështu u mundësua kjo veprimtari shumë e dobishme dhe domethënëse. Vërtetë shembull nga i cili jo vetëm se duhet të mësojmë, por edhe ta lavdërojmë.
Është e njohur se studimet në nivel të krahinave etnogjeografike, ose sipas regjioneve, sipas vendbanimeve të vogla ose të mëdha e të ngjashme, mundësojnë vështrim specifik të thelluar të trashëgimisë shumë komplekse kulturore sipas hapësirave përkatëse, e që të gjitha së bahsku japin tema, shtrojnë problematika të gjëra të trashëgimisë kulturore shqiptare. Prandaj, them se ky zell i Shoqatës së Preshevës dhe këto rezultate që ajo i shpërfaqë, vërtetë duhet quajtur sukses. Po cili është ky sukses në rastin konkret të sotëm? Libri: Trashëgimia kulturore materiale e paluajtshme e Luginës së Preshevës dhe e viseve shqiptare është rezultat i kumtesave të mbajtura në Konferencën shkencore të tetorit të vitit 2020. Nga 22 punime shkencore me tematikë të përzgjedhur e të përcaktuar qartë për Konferencën respektive me temën bosht si në këtë Libër, dhe me 3 shkrime të natyrës informative ose vlerësuese, sikur paraqitet vështirë të thuash cili punim është më i arrirë, cili është më interesant, ose cili sjell vlera të larta, vlera më të lashta, Apo më të rejat kulturore e trashëgimore. Përmbledhësi përfaqëson një paraqitje tejet dispersive dhe të hapët antropologjike në aspektin e fushave albanologjike, por edhe më gjerë. E bukura e Përmbledhësit qëndron pikërisht në llojllojshmërinë e studimeve të përfshira në të, në lënden e bollshme të mbledhur në terren, në ndonjë studim krahasimtar, ndonjë rast e ndonjë punim edhe me shmangie nga tema bosht, pastaj në përfshirjen e klasikës dhe të modernes deri në kuptimet e gjëra të globalizimit brenda fushave përkatëse antropologjike, ndryshe kulturore dhe trashëgimore. Të dalin përpara materialet burimore të terrenit, dhe ndjenë kënaqësi kur të dhënat origjinale nga terreni vështrohen nën thjerrëzen e teorive antropologjike botërore. Këto janë vetëm disa elemente domethënëse e të rëndësishme që ofron Përmbledhësi i Konferencës shkencore të vitit 2020.
Në këtë Përmbledhës, si në kronologji mbarë e mirë mësojmë për sa vijon: bashkëzanime ndërmjet kulturës materiale dhe asaj jomateriale; merr informata për një teqe të vogë në një vendbanim rural; mbushesh histori për kalanë e ShkupitI mëson edhe për trashëgiminë kulturore të Prizrenit; të vie si nihmesë historike e dhena për xhaminë e Vërbocit e për imamët e saj; ndjen kënaqësi e mbushesh traditë kur lexon për institucionin e Odës së burrave; mullinjt e Vushtrisë me rrethinë të shpalosin traditën ekonomike; kultura materiale e Gjilanit të qartëson për periudhën osmane të këtij qyteti; teqetë e rajonit të Kumanovës të ofrojnë të dhëna me rëndësi historike për teqetë më gjerësisht; historiku i arkitekturës në Dardanë të përplotëson tabllon për Dardaninë e lashtë; trashëgimia kulturore materiale e Bozovcës të plotëson njohuri për hapësiren e gjerë të etnisë shqiptare; kullat e sahatit si ndërtime të veçanta, të shpalosin shijen arkitektonike te Mesjetës; vendbanimet nga e kaluara të plotësojnë tabllon arkeologjike të Preshevës; Hapësirat krijuese të manifestimit të trashëgimisë kulturore të japin një pasqyrë për të vjetren dhe për të rejën; kalaja iliro dardane e Dubovcit të Vushtrrise ose dëshmitari dardan i manastirit të Deçanit, apo shkrimi për urën e gurit të Shkupit dhe ai për Velegllavën e Dardanës ta qartësojnë vizionin historik dhe artistik të këtyre vendeve e të kësaj trashëgimie kulturore; Dhe në vazhdim pasojnë shkrimet për baskëpunimin e një qendre rajonale për trashëgimi kulturore; pastaj si përfundim vijnë shkrimet plot informacion për lokalitete arkeologjike të Preshevës dhe për Tërnocin si vendbanim i hershëm i Luginës së Preshevës. Natyrisht, Përmbledhësit nuk i mungon as fjala hyrëse dhe as ajo përmbyllëse.
Risi e këndshme në Përmbledhësin e vitit 2020 shfaqet të jetë pjesëmarria e studiuesëve të rinj me moshë e me përvojë, të cilët sjellin punime me tone e stile të reja antropologjike. Këto kuadro të reja sigurisht se premtojnë për të ardhmen e mirë, të them bashkëkohore, në fushën e trashëgimisë kulturore. Kështu tregohet se edhe kultura shqiptare prezantohet me sukses dhe përballet me sukses me kulturat e huaja.
Besoj se jemi të vetëdijshëm se tradita-trashëgimia kulturore na ushqen kulturalisht dhe shpirtërishtt, ajo i mëson të tjerët për ne, por edhe ne na mëson për të tjerët. Trashëgimia të bën me traditë, të bën rrënjës dhe me sukses të vendosë në një rrafsh të njëjtë me të tjerët, në Europë ose gjetiu, dhe të mban stabil e me kulturë të formuar edhe në modernitet e në kohën globalizuese. Andaj kërkohet shumë kujdes për trashëgimi, e këtë po na e shpërfaqë sot ky Përmbledhës i Konferencës shkencore të vitit 2020 i Shoqatës për Trashëgimi dhe Krijimtari Kulturore të Preshevës.
Xhemaledin përgëzime e suksese në të ardhmën!
Urime për Shoqatën e Preshevës dhe për ne të gjithë !